Burdur Müzesi’nden Cam Taşlı Altın Yüzük
Ayşegül SOSLU
Öz
Takı grubunda önemli bir yere sahip olan yüzükleri binlerce yıldır erkekler, kadınlar ve çocuklar süs eşyası olarak severek kullanmaktadır. Bunlar altın, gümüş, kurşun, demir ve bronz gibi farklı metallerin yanı sıra fildişi, fayans, kemik, cam ve doğal taşlardan yapılmıştır. Tarihsel olarak altın yüzükler Hellenistik Dönem’de yönetici, yüksek memur ve askeri statü sahibi kişi ve gruplar tarafından kullanılırken, Erken Roma Dönemi’nde toplumda statüsü olmayan kişilerin de altın yüzük takmaya başladığı tespit edilmiştir. Geç Roma Dönemi’nde toplumun her kesiminin yaygın olarak değerli metallerden yapılmış yüzükler taktığı bilinmektedir. Bu değerli metallerden yapılmış yüzük takmanın artık bir statü göstergesi olmadığını göstermektedir.
Bu çalışmanın konusunu Burdur Müzesi’nde bulunan altın bir yüzük oluşturmaktadır. Yüzük müzeye satın alma yolu ile kazandırılmıştır. Döküm tekniğinde yapılmış olup, tamamı korunmuştur. Yüzüğün formu “D” kesitlidir. Yüzük taşı oval biçimli bir camdır; kaş kısmı dışbükey profilli, iç yüzeyi düzdür. Üzerinde kanatlı bir tanrıça (Nike) tasvir edilmiştir. Çalışmanın amacı, yüzük taşı üzerindeki tasvirin kimliğini ve ikonografisini tanımlamak, yüzüğü takan kişinin statüsünü tespit edebilmek ve yüzüğün ait olduğu dönemi belirlemektir.
Burdur Müzesi örneğinin değerlendirilmesinde öncelikle formu üzerinde durulmuştur. Daha sonra yüzük taşı üzerindeki tanrıçanın tasviri ve kompozisyonu ikonografik açıdan ele alınmıştır. Son olarak Nike tasvirli yüzüklerin Burdur Müzesi örneğiyle benzerlikleri ve farklılıkları araştırılmıştır. Bu yaklaşımlar dikkate alınarak Burdur Müzesi örneği için tarih önerisinde bulunulmuştur.
Antik Kaynaklar
Diog. Laert. = Diogenes Laertius, Vitae Philosophorum. Kullanılan tercüme: Hicks, R. D. 1925. Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers. The Loeb Classical Library 184. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Plin. nat. = Plinius, Naturalis Historia. Kullanılan metin ve tercüme: Rackham, H. R., W. H. S. Jones, D. E. Eichholz. 1947–1962. Pliny, Natural History, vols 1–10. The Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Modern Kaynaklar
Allen, R. 2019. “Eye-Like Radiance: The Depiction of Gemstones in Roman Wall Painting.” Arts 8 (20): 1-26.
Aparaschivei, D. ve C. Chiriac. 2017. “Some Roman Engraved Gemstones of Ibida Fortress (Tulcea County).”Archaeological Small Finds and Their Significance, Proceedings of the International Symposium from Deva-GeoagiuBăi, 23-25 Mart 2016, Eds. C. Cristescu, A.C., Rişcuta ve A.T. Marc, 91-106. Romanya: Editura Mega.
Arslan M. ve M. Metin. 2014. “2012 Yılı Akyurt-Kalaba Tümülüsü Kurtarma Kazısı.” Anatolia 40: 145-178.
Arslan, M. ve Y. Yeğin. 2021. “Ankara’dan Isis ve Harpokrates Betimli Sihirli Yüzük Taşları ve Amuletler.” Seleucia 11: 113-136.
Bingöl, F.R.I. 1999. Antik Takılar, Anadolu Medeniyetleri Müzesi. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları.
Cravinho, G. 2017. “Roman Engraved Gems in the National Archaelogical Museum in Lisbon.” Studies in Ancient Art and Civilization 21: 173-245.
Cristea, Ş. 2022. Zeıı Tangibili Gemele Şi Cameele Antice Intre Utilitate Şi Estetică / The Gods We can Touch Ancient Gems and Cameos between Utility and Aesthetics. Romanya: Editura Mega.
Crummy, N., M. Henig ve C. Ward. 2016. “A Hoard of Military Awards, Jewellery and Coins from Colchester.” Society for the Promotion of Roman Studies 47: 1-29.
Çelikbaş, E. 2018. “Tokat Müzesi Gümüş Yüzükleri.” Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (ANARSAN Sempozyumu Özel Sayı) 2: 1051-1065.
Dági, M. 2013. “ΚΛΕΙΤΑΙ ΔΩΡΟΝ: Gold Jewellery from Tomb Z at Derveni .” Anodos. Studies of the Ancient World 13: 85-103.
Davey, C.J. 2009. “ The early history of lost-wax casting.” Metallurgy and Civilisation: Eurasia and Beyond, Proceedings of the 6th International Conference on the Beginnings of the Use of Metals and Alloys (BUMA VI), Eds. J. Mei ve T. Rehren, 147-154. London: Archetype.
Deighton, H.J. 2016. Eski Roma Yaşantısında Bir Gün. İstanbul: Homer Kitabevi.
Erhat, A. 2011. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Facsady, A.R. ve Verebes, A. 2009. “Analysis of Roman Bronze Finger Rings from Aquincum.” Materials and Manufacturing Processes 24: 993-998.
Fossing, P. 1929. Catalogue of the Antique Engraved Gems and Cameos Thorvaldsen Museum. Oxford: Oxford University Press.
Gołyźniak, P. 2020. Engraved Gems and Propaganda in the Roman Republic and under Augustus. London: Archaeopress Publishing.
Gołyźniak, P. 2022. Engraved Gems from Tbilisi, Georgia. The Natsvlishvili Family Collection. Światowit Supplement Series C: Pontica et Caucasica. Volume III. Warsaw: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Gray, F.L. 1983. “Engraved Gems: a Historical Perspective.” Gem & Gemoloji, Ed. R.T. Liddicost, 191-201. Los Angeles: Waverly.
Hamat, A.C. 2014. “Dextrarum Iunctio and rings associated with the engagement discovered on the territory of roman Dacia.” Sargetia 5: 61-76.
Higgins, R.A. 1961. Greek and Roman Jewellery. Chanhassen: Butler &Tanner.
Ignjatović, M. 2017. “Roman Jewellery in Belgrade: Jewelry of Preciousmetals, Semi Precious et Precious Stones from Antique Collection in the Belgrade City Museum.” Engraved gems and cameos from the Antiquities Collection of the Belgrade City Museum, Eds. S. Krunić ve M. Ignjatović, 94-115. Belgrade: Belgrade City Museum Publishing.
Juliis, E. 1984. Gli ori di Taranto in età Ellenistica. Milano: Arnoldo Mondadori.
King, C.W. 1866. The Handbook Engraved Gems. London: Bell and Daldy.
Krealing, C.H. 1955. “Hellenistic Gold Jewellery in Chicago.”Archaeological Institute of America 8(4): 252-259.
Laflı, E. 2012. “İzmir Müzesi’ndeki Intaglio ve Cameo Örnekleri: Ön Değerlendirme.” Arkeoloji ve Sanat 140: 133-154.
Lightfoot, C.S. ve M. Arslan. 1992. Anadolu Antik Camları, Yüksel Erimtan Koleksiyonu. İzmir: Ünal Offset.
Lindhagen, M.P. 2015. “What’s in a ring?.” Smykker: personlig pynt i kultur historisk lys, Eds. M. Vedeler ve I.M. Rostad, 21-43. Trondheim: Museums for Laget.
Maaskant-Kleibrink, M. 1978. Catalogue of the Engraved Gems in the Royal Coin Cabinet the Hague I. Washington: U.S. Government Publishing Office.
Marshall, M.A. 1907. Catalogue of the Finger Rings, Greek, Etruscan, and Roman, in the Departments of Antiquities, British Museum. London: Order of the Trustees.
Milovanović, B. 2018. “Jewelry as a Symbol of Prestige, Luxury and Power of the Viminacium Population.” Vivere Militare Est. From Populus to Emperors. Living on the Frontier. Volume II. Eds. S. Golubović ve N. Mrđić, 101-141. Belgrade: DigitalArt Beograd.
Murray, A.S. 1988. A Catalogue of Engraved Gems British Museum. London: William Clowesand Sons Press.
Oliver, A. 1966. “Greek, Roman and Etruscan Jewelry.” The Metropolitan Museum of art Bulletin: 270-284.
Osborne, D. 1912. Engraved Gems Signets, Talismans and Ornamental Intaglios, Ancient and Modern. New York: Henry Holtand Company.
Pfrommer, M. 2001. Greek Gold from Hellenistic Egypt. Los Angeles: Getty Publications.
Popovic, I. 2010. “Gold and Silver Jewelry from Central Balkan Provinces of Roman Empire.” Histria Antiqua 19: 55-64.
Puma, R.D. 2013. Etruscan Art in the Metropolitan Museum of Art. London: Yale University Press.
Richter, G.M.A. 1956. The Metropolitan Museum of Art, Catalogue of Engraved Gems: Greek, Etruscan, and Roman. Roma: L’Ermadi Bretschneider.
Robinson, D.M. 1949. “The Robinson Collection of Greek Gems, Seals, Rings and Earrings.” Hesperia Supplements 8: 305-323.
Sop, S.A., M. Yeşiltaş ve S. Soslu. 2019. “Fiziksel Çevrenin Müze Ziyaretçileri Üzerine Etkisi, Burdur Müzesi Örneği.” Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8(4): 3889-3910.
Soslu, A. 2022. “Eskiçağ’da Deniz Ticaretinde Camın Meta Olarak Kullanımına Genel Bir Bakış.”Asobid Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11: 259-297.
Soslu, S. 2023. “A Study of the Burdur Museum’s Harpocrates Figure: Iconography, Egyptian and Greco-Roman Interaction and Theological Transformation.” Prof. Dr. Sebahattin Bayram Armağanı, Eskiçağ Tarihi Yazıları, Eds. Y. Kılıç, R. Kuzuoğlu, S.A. Akkuş ve Ö. Kahya, 517-528. Konya: Çizgi Kitabevi.
Soslu, S. ve A. Soslu. 2023. “Burdur Müzesi’nden Bes Amuleti.” Arkeoloji Dergisi XXXI (2): 71-94.
Spier, M. 1992. Ancient Gems and Finger Rings Catalogue of the Collections the J. Paul Getty Museum. Los Angeles: Getty Publications.
Şirin, O.A. ve D. Yiğitpaşa. 2021. “Yeni Veriler Işığında Amisos Altın Eserleri Üzerine Gözlemler.” Asobid Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10: 143-216.
Tonkova, M. 1997a. “Hellenistic Jewellery from the Colonies on the West Black Sea Coast.” Archaeology in Bulgaria I(1): 83-102.
Tonkova, M. 1997b. “Traditions and Aegean Influences on the Jewellery of Thracia in Early Hellenistic Times.” Archaeology in Bulgaria I (2): 18-31.
Tonkova, M. ve A. Bojkova, 2015. “Les Produits de Luxe Grecs et Leur Circulaton en Thrace.” L’epopee des Rois Tharces Splendeurs Archaologiques de Bulgarie, Ed. L. Dastani, 72-76. France: MLP.
Uygun, Ç. 2000. Patara Geç Hellenistik-Roma Dönemi Takıları. Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi.
Walter, H.B. 1926. Catalogue of the Engraved Gems and Cameos Greek, Etruscan and Roman in the Brtish Museum. Oxford: Oxford University Press.
Whitehouse, D. 2003. Roman Glass in the Corning Museum of Glass III. Easthampton: Hudson Hills.
Williams, D. ve J. Golden. 1994. Greek Gold Jewellery of the Classical World. London: British Museum Press.
Yıldırım, R. 1989. Urartu Takıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Zimmermann, T. 2016. “Ancient Jewellry in Turkey.” Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures, Ed. H. Selin, 1-15. New York: Springer.
Zrinka, B. 2002. “Glass Rings.” Longae Salonae I, Ed. M. Emilio, 289-295. Split: Arheološki Muzej.
Soslu, A. 2023. “Burdur Müzesi’nden Cam Taşlı Altın Yüzük.” Arkhaia Anatolika 6: 82-95. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2023.59