Tyana’da 2003–2017 Yılları Arasında Bulunan Hellenistik Dönem Unguentariumları
Tuğba KILIÇ
Öz
Tyana Antik Kenti, Kappadokia Bölgesi’nden Kilikia Kapıları’na giden bir yol güzergâhı üzerinde yer almaktadır. Bugün, Niğde ilinin Bor ilçesine bağlı Kemerhisar Kasabası’nda konumlanmaktadır. Bu makalenin konusu, Tyana antik kentinde yapılan yüzey araştırmaları ve kazılarda bulunan Hellenistik Dönem unguentariumlarıdır. Kentte, kubbe formunda ağız kenarlı ve iğ gövdeli (fusiform) unguentariumlar olmak üzere iki tip tespit edilmiştir. Kubbe formunda ağız kenarlı tek örnek, MÖ 3. yüzyılın ikinci yarısına aittir. Unguentariumların çoğunluğu ise iğ gövdeli (fusiform) tiplerden oluşmaktadır. İğ gövdeli unguentariumlardan tek parça MÖ 3.-2. yüzyıla aittir. Bunların dışındaki Tyana buluntusu unguentariumlar, genel olarak MÖ 2.-1. yüzyıla tarihlendirilmektedir.
Unguentariumların yoğunluk gösterdiği MÖ 2.-1. yüzyıllarda Tyana antik kenti Yunan polisi kimliğini taşımıştır. MÖ 1. yüzyılda Kappadokia Bölgesi, Roma’nın desteğini kazanmıştır. Arkeolojik ve epigrafik veriler, Tyana’nın bu yüzyıllarda parlak bir süreç geçirdiğini göstermektedir. Bu çalışmada değerlendirilen unguentariumlar da bunu desteklemektedir.
Kentin Hellenistik Dönem’ine ait seramik buluntuları arasında yer alan bir kalıp, Tyana’da veya çevresinde bir seramik üretiminin olduğuna işaret etmektedir. Bunun yanında Geç Hellenistik Dönem’e tarihlendirilen ithal kapların ve bunların taklitlerinin ele geçmesi, yerel üretimi desteklemektedir. Bu doğrultuda unguentariumların da yerel üretime ait tipler arasında yer alabileceği düşünülmektedir.
Tyana unguentariumları antik kentin nekropolis alanından ele geçmemiştir. Bunlar, kentin farklı noktalarında yapılan yüzey araştırmaları ile hamamda ve kilisede yapılan kazılarda bulunmuştur. Buna göre Tyana unguentariumlarının günlük yaşamda çeşitli amaçlar için kullanılmış olduğu düşünülebilir.
Antik Kaynaklar
Pol. = Polybius, Historiae. Kullanılan tercüme: Paton, W.R. 1927. The History of Polybius VI. Cambridge: Oxford University Press.
Str. = Strabo, Geographica. Kullanılan tercüme: Pekman, A. 2000. Strabon, Geographika. Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap XII-XIII-XIV. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Modern Kaynaklar
Akçay, T. 2013. “Olba’da Şeytanderesi Vadisi’ndeki Kaya Kült Alanında Bulunan Unguentariae.” Selevcia III: 9-29.
Allen, R.E. 1983. The Attalid Kingdom. Oxford: Oxford University Press.
Anderson, J. K. 1954. “Excavations at the Ridge of Kofina in Chios.” BSA 49: 129-187.
Anderson-Stojanović, V. R. 1987. “The Chronology and Function of Ceramic Unguentaria.” AJA 91: 105-122.
Anderson-Stojanović, V. R. 1992. Stobi: The Hellenistic and Roman Pottery. Result of the Joint American-Yugoslav Archaeological Investigations, 1970-1981, Vol. 1. Princeton: Princeton University Press.
Arslan, N. 2004. “Antioceia (Pisidya) Kazılarında Bulunan Seramikler.” Olba X: 209-238.
Arslan, M. 2007. Mithridates VI. Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı. İstanbul: Odin Yayıncılık.
Aström, P. 1964. “Two Unguentaria and an Obol.” Opúsculo Atheniensia 7: 187-190.
Baylan, E. 2001. “Çanak Çömlek Buluntuları.” Tarsus Donuktaş Kazı Raporu, 57–67. İstanbul: TASK Vakfı.
Berges, D. 2002. “Tyana in Kappadokien. Von der hethitischen Residenz zur gräcorömischen Colonia.” AW 33(2): 177–187.
Berges, D. ve J. Nolle, 2000. Tyana I-II, Archäologisch-Historische Untersuchungen zum Südwestlichen Kappadokien. Bonn: Habelt.
Boysal, Y. ve M. Kadıoğlu, 1999. “1997 Yılı Stratonikeia Nekropol Çalışmaları.” Kazı Sonuçları Toplantısı, 20(2): 215-228.
Bölükbaş, M. 2020. “Bir Kappadokia Kenti: Tyana.” Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi.
Christensen, A.P. ve C.F. Johansen, 1971. Les poteries hellénistiques et les terres sigillées orientales. Copenhagen: Nationalmuseets.
Civelek, A. 2001. “Tralleis Nekropolisi Buluntuları Işığında Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi.
Civelek, A. 2006. “Stratonikeia-Akdağ Nekropolisi’nden Bir Mezar.” Anadolu/Anatolia 30: 55-73.
Cramer, J.A. 1832. Description of Asia Minor. Oxford: Oxford University Press.
Diederichs, C. 1980. Céramiques hellénistiques, romaines et byzantines. Paris: Diffusion de Boccard.
Doğanay, O. 2019. Tyana Kazı ve Araştırmaları I. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Dothan, D. 1971. Ashdod II-III: The Second and Third Seasons of Excavations: 1963, 1965, Soundings in 1967, vol. 1. Jerusalem: Department of Antiquities and Museums.
Dotterweich, U. 1999. Unguentarien mit kuppelförmiger Mündung aus Knidos. Möhnesee: Bibliopolis.
Dündar, E. 2006. “Hellenistik ve Roma Dönemleri Patara Unguentariumları.” Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi.
Dündar, E. 2008. Patara Unguentariumları. Patara IV.1. İstanbul: Ege Yayınları.
Ersoy, A. 2020. Smyrna/İzmir Hellenistik Dönem Seramiği. İstanbul: Ege Yayınları.
Ferrazzoli, A.F. 2003. “Ceramiche Sigillate Orientali.” Elaiussa Sebaste 2, Ed. E. Schneider, 649-707. Roma: L’Erma di Bretschneider.
Gassner, V. 1997. Das Südtor der Tetragonos-Agora. Keramik und Kleinfunde. Ephesos XIII (1.1). Wien: Austrian Academy of Sciences Press.
Gehrke, H.J. 2014. “Bir Antik Dönem Metropolünün Tarihçesi.” Anadolu‘da Hellenistik Bir Başkent: Pergamon, Eds. F. Pirson ve A. Scholl, 122-143. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Giudice, F. 1994. Report of the Department of Antiquities Cyprus. Nicosia: Deptartment of Antiquities, Cyprus.
Guz-Zilberstein, B. 1995. The Typology of the Hellenistic Coarse Ware and Selected Loci of the Hellenistic and Roman Periods.” Excavations at Dor, Final Report: Vol. 1B – Areas A and C: The Finds (Qedem Reports 2), Ed. E. Stern, 289-433. Jerusalem: Hebrew University of Jerusalem.
Günay, G. 1989. “İzmir Müzesinde Bulunan Unguentariumlar.” Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi.
Günay-Tuluk, G. 1999. “Die Unguentarien im Museum von İzmir.” Anatolia Antiqua VII: 127-166.
Gürler, B. 1994. “Metropolis’in Hellenistik Dönem Seramiği.” Doktora Tezi, Ege Üniversitesi.
Hayes, J.W. 1991. The Hellenistic and Roman Pottery. Nicosia: Cyprus Printed by Imprinta.
Hild, F. ve M. Restle, 1981. Kappadokien (Kappadokia, Charsianon, Sebasteia und Lykandos). Tabula İmperii Byzantini II. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Jones, F.F. 1950. Pottery. Excavations at Gözlü Kule, Tarsus I. The Hellenistic and Roman Periods, Ed. H. Goldman, 149-296. Princeton: Princeton University Press.
Kaya, B. ve A. Temür, 2021. “Amisos’tan Bir Grup Mezar Buluntusu: Unguentarium.” TÜBA-KED 23: 141-160.
Körsulu, H. 2011. “Nagidos Unguentariumları.” Tüba-Ar 14: 69-86.
Körsulu, H. 2019. “Tyana Yeni Dönem Kazıları Hellenistik ve Roma Seramikleri Üzerine İlk Gözlemler.” Tyana Kazı ve Araştırmaları I, Ed. O. Doğanay, 97-106. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Körsulu, H. ve T. Kılıç, 2021. “Keşbükü Hellenistik ve Roma Dönemi Seramikleri.” Tarsus Araştırmaları II, Ed. D. Kaplan, 101-190. Ankara: Bilgin Kültür Sanat.
Kramer, N. 2004. Gindaros: Geschichte und Archäologie einer Siedlung im nordwestlichen Syrien von hellenistischer bis in frühbyzantinische Zeit. München: VML, Verlag Marie Leidorf.
Magie, D. 1950. Roman Rule in Asia Minor, Vol. 1, New Jersey: Princeton University Press.
Mcshane, R.B. 1964. The Foreign Policy of the Attalids of Pergamun. Urbana: Illionis University Press.
Metzger, I.R. 1969. Die Hellenistische Keramik in Eretrai. Bern: A. Francke Verlag AG.
Mitsopoulos-Leon, V. 1991. Die Basilika am Staatmark in Ephesos, Kleinfunde 1, Keramik Hellenistischer und Römischer Zeit, Ephesos IX (2.2). Wien: Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften.
Mondin, C. 2012. “La ceramica tardoantica di Tyana (Cappadocia meridionale - Turchia). Tra continuità e discontinuità nell’entroterra anatolico.” Rei Cretariæ Romanæ Fautorum Acta 42: 7-14.
Mondin, C. 2014. “Hellenistic and Roman Fine Wares from the Byzantine Contexts in Tyana/Kemerhisar (South Cappadocia).” Rei Cretariæ Romanæ Fautorum Acta 43: 35-42.
Mørkhom, O. 2000. Erken Hellenistik Çağ Sikkeleri. Çev. O. Tekin, İstanbul: Homer Kitabevi.
Nasıfoğlu, D. 2021. “Adana Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Unguentarium.” Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi.
Rotroff, S.I. 1997. Hellenistic Pottery. Athenian and Imported Wheelmade Table Ware and Related Material. Agora XXIX. Princeton: The American School of Classical Studies at Athens.
Rotroff, S. I. 2006. Hellenistic Pottery: The Plain Ware. Agora XXXIII. Princeton: The American School of Classical Studies at Athens.
Saraçoğlu, A. 2011. “Hellenistic and Roman Unguentaria from the Necropolis of Tralleis.” Anadolu/Anatolia 37: 1-42.
Schmaltz, B. 1991. “Kaunos 1988/89.”Belleten 55: 121-207.
Soslu, S. 2017. “Kappadokia Krallığı’nda Siyasi Evlilikler ile Kurulan İttifaklar.” Türk Arkeoloji Dergisi 36: 9-29.
Speidel, M.A. 2019. “Hellenistik Kappadokia Krallığı.” Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu. Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, Ed. O. Tekin, 118-132. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Thompson, H.A. 1934. “Two Centuries of Hellenistic Pottery.” Hesperia 3(4): 311-476.
Uygun, Ç. 2022. “Diocaesarea Doğu Nekropolis Seramikleri.” Diocaesarea Araştırmaları I, Ed. Ü. Aydınoğlu, 71-107. Ankara: Bilgin Kültür ve Sanat.
Yaşar, A. 2010. “Milet Müzesi’nde Bulunan Hellenistik ve Roma Dönemi Unguentariumları.” Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi.
Zoroğlu, L. 2000. “1998 Yılı Kelenderis Kazı Çalışmaları.” Kazı Sonuçları Toplantısı 21(2), 323-336.
Kılıç, T. 2023. “Tyana’da 2003-2017 Yılları Arasında Bulunan Hellenistik Dönem Unguentariumları.” Arkhaia Anatolika 6: 133-150. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2023.61